Dodatek nocny w wynagrodzeniu minimalnym oraz urlopowym

1) Czy dodatki za pracę w nocy zalicza się do składników wynagrodzenia dla celów kontroli wynagrodzenia pracownika pod kątem minimalnego wynagrodzenia za pracę?

Tak. Wysokość wynagrodzenia pracownika zatrudnionego w pełnym miesięcznym wymiarze czasu pracy nie może być niższa od minimalnego wynagrodzenia, o którym mowa w ustawie z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. nr 200, poz. 1679 z późn. zm.). Do obliczenia wysokości wynagrodzenia konkretnego pracownika przyjmuje się przysługujące danej osobie składniki wynagrodzenia oraz inne świadczenia wynikające ze stosunku pracy, zaliczone według zasad statystyki zatrudnienia i wynagrodzeń określonych przez GUS do wynagrodzeń osobowych, z wyłączeniem jedynie:

nagrody jubileuszowej,
odprawy pieniężnej przysługującej w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy,
wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych.

Z "Załącznika do objaśnień do sprawozdawczości z zatrudnienia i wynagrodzeń" dostępnego na stronie internetowej GUS (www.stat.gov.pl) wynika, że wynagrodzenia osobowe obejmują m.in. dodatki za staż pracy oraz inne dodatki (dodatkowe wynagrodzenia) za szczególne właściwości pracy, szczególne kwalifikacje lub warunki pracy.

Ważne: Dodatki za pracę w nocy (także sporadyczną), należą do kategorii wynagrodzeń osobowych i w konsekwencji podlegają uwzględnieniu podczas porównywania wynagrodzenia uzyskanego do minimalnego.

Analogiczne stanowisko zajmuje Główny Inspektorat Pracy (znak pisma: GPP-471-4560-25/09/PE/RP), przy czym podkreśla, że: "(...) taki stan rzeczy budzi wątpliwości i zastrzeżenia Państwowej Inspekcji Pracy, która postuluje o zmianę dotychczasowych przepisów w tej materii.".

Podobne zastrzeżenia sygnalizuje większość ekspertów z zakresu prawa pracy, uzasadniając, że dodatki za pracę w porze nocnej kompensują dodatkowy wysiłek pracownika i w związku z tym nie powinny być zaliczane do niezbędnego minimum. Za słusznością tego stanowiska przemawia fakt, że dodatek za pracę w nocy oblicza się od wynagrodzenia minimalnego, zatem intencją ustawodawcy było, aby gratyfikacja za pracę nocną wykraczała ponad tę stawkę. Ponadto uwzględnianie w minimalnym wynagrodzeniu dodatków za pracę w porze nocnej prowadzi do sytuacji, w której wynagrodzenie gwarantowane pracownikowi pracującemu w dzień, jest identyczne jak w przypadku pracującego w nocy, pomimo znacznych różnic w uciążliwości pracy. Niezależnie od powyższego, do momentu zmiany ustawy trudno jednoznacznie zanegować przyjmowanie dodatków za pracę w nocy w celu kontroli wynagrodzenia pod kątem kwoty gwarantowanej.

Zwracamy uwagę! Przedstawione rozważania dotyczą dodatku za pracę w porze nocnej w ramach godzin rozkładowych. Powszechnie przyjmuje się, że nie wlicza się przy ustalaniu wynagrodzenia gwarantowanego dodatków nocnych za pracę nadliczbową. Stanowią one bowiem gratyfikację za pracę pozarozkładową, podczas gdy gwarancja wynagrodzenia minimalnego dotyczy jedynie pracy w ramach określonego w umowie wymiaru.

2) Czy dodatki za pracę w nocy podlegają zaliczeniu do podstawy wynagrodzenia za urlop oraz wynagrodzenia za inną płatną nieobecność w pracy?

Dodatek za pracę w nocy jest składnikiem o charakterze zmiennym, jednomiesięcznym, zaliczanym do podstawy wymiaru świadczeń, o których mowa w pytaniu.

W podstawie wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy składniki za okresy nie dłuższe niż 1 miesiąc o charakterze zmiennym, przyjmuje się w łącznej wysokości wypłaconej w okresie 3 (przy znacznych wahaniach 12) miesięcy kalendarzowych poprzedzających urlop. Wyjątek stanowią składniki wyłączone przepisem § 6 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania urlopu wypoczynkowego... (Dz. U. nr 2, poz. 14 z późn. zm.), dalej rozporządzenia urlopowego, wśród których nie ma dodatków za pracę w porze nocnej.

Z kolei przy obliczaniu wynagrodzenia za okres odpłatnej absencji w pracy (np. zwolnienia od pracy na dziecko do lat 14) stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop, z tą różnicą, że składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy lub okres niewykonywania pracy. Tak wynika z § 5 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy... (Dz. U. nr 62, poz. 289 z późn. zm.), dalej rozporządzenia o wynagrodzeniu.

Przykład

Pracownik jest zatrudniony w systemie równoważnym w charakterze opiekuna. Sporadycznie wykonuje pracę w nocy. W grudniu 2012 r. korzystał z 3 dni urlopu wypoczynkowego (po 12 godz. w każdym dniu) oraz z płatnego zwolnienia od pracy z powodu oddania honorowo krwi. Na jego wynagrodzenie składają się: wynagrodzenie zasadnicze w kwocie 1.505 zł, 20% dodatek stażowy (301 zł), miesięczna premia i dodatki za pracę w porze nocnej. Pracownik otrzymał z tytułu:

premii miesięcznej: 196,80 zł - we wrześniu, 99,36 zł - w październiku, 160,68 zł - w listopadzie,
dodatków za pracę w porze nocnej: 40,80 zł - we wrześniu, 27,20 zł - w październiku, 0 zł - w listopadzie.

W tym okresie łącznie przepracował 428 godzin (164 godz. + 108 godz. + 156 godz.).

Pracownikowi wypłacono za grudzień 2012 r. pełne wynagrodzenie miesięczne, dodatek stażowy, premię oraz ewentualne dodatki za pracę w nocy w tym miesiącu, a ponadto wynagrodzenie za urlop ze składników zmiennych w kwocie 44,28 zł, co wynika z wyliczenia:

196,80 zł + 99,36 zł + 160,68 zł + 40,80 zł + 27,20 zł = 524,84 zł,

524,84 zł : 428 godz. = 1,23 zł,

1,23 zł x (3 dni x 12 godz.) = 44,28 zł.

Pracownik otrzymał też wynagrodzenie ze składników zmiennych za każdą godzinę nieobecności spowodowanej oddaniem honorowo krwi. Do podstawy tego wynagrodzenia pracodawca przyjął premię i dodatki nocne z bieżącego miesiąca, ich sumę podzielił przez liczbę godzin przepracowanych w grudniu 2012 r. i tak ustaloną stawkę pomnożył przez liczbę godzin nieobecności.